Verlies is onlosmakelijk verbonden met het leven. Toch is het iets waar we liever niet bij stilstaan. Totdat we er niet meer omheen kunnen. Een dierbare overlijdt, je wordt ziek, je relatie wordt verbroken, je krijgt ontslag of je komt erachter dat je toekomstverwachtingen niet uit zullen komen.
Ingrijpend verlies
Wanneer je met een ingrijpend verlies te maken krijgt, verandert je leven. Je kan het gevoel hebben dat de wereld op zijn kop staat. Het vergt een hoop energie om die ‘nieuwe wereld’ te ontdekken. Het kan gevoelens van verdriet, onmacht, boosheid, schuld, eenzaamheid en angst met zich meebrengen, maar je kan ook onverwacht mooie dingen tegenkomen. Je zult je hoe dan ook moeten aanpassen aan je veranderde omstandigheden en dat is niet eenvoudig.
Rouwverwerking
Rouw is de natuurlijke reactie van emoties en gedrag op een groot verlies. Iedereen heeft echter zijn eigen manier van rouwen. Bij de een zijn gevoelens er meteen en duidelijk zichtbaar, bij de ander uit het zich later of speelt het verdriet zich van binnen af. Er is geen goede of slechte manier van rouwen, maar om verder te kunnen zul je jouw verlies vroeg of laat onder ogen moeten zien.
Meestal wordt rouw alleen geassocieerd met overlijden, maar je kunt ook in de rouw zijn na een scheiding, ziekte of een ander verlies. Men denkt ook vaak dat rouwverwerking bestaat uit het doorlopen van een aantal (vaststaande) fasen. Het rouwproces is echter voor een groot deel individueel bepaald. Tegenwoordig wordt het rouwproces gezien als een actief proces. Hierin wordt volgens de Amerikaanse rouwdeskundige William Worden aan vier rouwtaken gewerkt:
1. De realiteit van het verlies onder ogen zien
2. Omgaan met de pijn die het verlies veroorzaakt
3. Het aanpassen aan het leven zonder de overledene of datgene wat verloren is
4. De overledene of datgene wat verloren is emotioneel een plaats geven en verder leven
De verwerking van deze taken loopt door elkaar heen en het verschilt per persoon hoe eraan voldaan wordt.
Overlijden
Het overlijden van iemand van wie je houdt is een heftige gebeurtenis. In eerste instantie komt er zoveel op je af, dat je je verdoofd kan voelen. De pijn van het verlies kan jaren duren of zelfs je leven lang. Niemand anders kan voor jou bepalen hoe groot een gemis voelt en zeker niet hoe lang je verdriet zou mogen hebben.
Het gemis blijft
Het besef dat iemand er nooit meer zal zijn, daalt langzaam in en er komen steeds nieuwe momenten waarop je merkt dat je de ander mist. Het leed kan bovendien verzwaard worden als de omgeving van je verwacht dat je gewoon weer verder gaat met je leven. De steun van het begin verwatert meestal snel, waardoor je je nog eenzamer kan gaan voelen. Veel mensen vinden het een lastig onderwerp om over te praten of gaan je uit de weg. Ook je eigen ideeën over wat je wel of niet mag doen of voelen, kunnen je rouwproces verzwaren. Een voorbeeld hiervan is de overtuiging dat je een overledene alleen bij je kan houden door je verdriet. Maar dat zou betekenen dat je je nooit meer fijn mag voelen, of dat je de geliefde persoon vergeten bent als je je wel weer eens goed voelt.
Wanneer er sprake is van zelfdoding van een naaste gelden bovenstaande verzwaringen nog veel meer.
Zelfdoding van een naaste
Rouw na zelfdoding is nog veel moeilijker en intenser dan bij een natuurlijk overlijden. Wanneer je nabestaande bent van iemand die door zelfdoding om het leven is gekomen, blijf je achter met heel veel vragen. Waarom is het gebeurd? Ben ik dan niet belangrijk genoeg geweest om voor door te leven? Had ik het kunnen voorkomen?
Vrijwel iedereen die in zijn persoonlijke omgeving te maken krijgt met zelfdoding heeft last van schuldgevoelens. Een ander overheersend gevoel na een zelfdoding is schaamte. Dit komt door het taboe wat er nog altijd op rust. Niet alleen bij de omgeving, maar ook bij nabestaanden zelf. Dat maakt dat het onderwerp soms nauwelijks besproken wordt, terwijl iedereen met een hoofd vol vragen zit.
Scheiding
Een scheiding is een breuk in vertrouwen. Dit geldt zowel voor partners die uit elkaar gaan als voor kinderen die bij een scheiding betrokken zijn. Er zijn veel redenen waarom mensen die ooit uit liefde samen kwamen, toch weer uit elkaar gaan. Dit heeft naast een heleboel emotionele gevolgen, ook financiële en praktische consequenties die het verlies nog zwaarder maken. Hoewel scheiding vandaag de dag bijna gewoon lijkt te zijn, is het een ingrijpende gebeurtenis. Ook als je er zelf voor kiest.
Scheiding en kinderen
Wanneer er kinderen in het spel zijn, is een scheiding nog ingewikkelder. Je kunt wel ex-partner worden, maar nooit ex-vader of ex-moeder. Dit betekent dat er door je kinderen altijd een bepaalde verbondenheid met elkaar blijft bestaan. Of je dit nu wilt of niet. Voor kinderen is het van groot belang dat ze niet hoeven te kiezen tussen hun ouders. Dat kan soms een hele opgave zijn als je ruzie met elkaar hebt, maar voor de ontwikkeling van je kind is het wel heel belangrijk.
Geen schuldige
Veel pijn komt voort uit overtuigingen die we erop na houden. We maken onze eigen verhalen, zonder zeker te weten of het klopt wat we geloven. Bij een scheiding kunnen overtuigingen over de ander je eigen proces vastzetten. Vaak wordt er een ‘schuldige’ aangewezen bij een scheiding. Het uitgangspunt is dat er geen schuldige is, maar dat mensen door bepaalde gebeurtenissen uit elkaar groeien. De veranderde levensomstandigheden na een scheiding kunnen een enorme aanpassing vergen.
Ziekte
Hoe belangrijk gezondheid is, realiseer je je vaak pas op het moment dat je ziek wordt. Verlies van gezondheid betekent dat je je lichaam minder vertrouwt en dat je anders naar jezelf gaat kijken. Dit is vooral zo als je te maken krijg met een chronische of terminale aandoening.
Fysiek en emotioneel
Bij ziekte heb je naast fysieke klachten zoals pijn en vermoeidheid te maken met gevoelens als verdriet, angst, woede, machteloosheid of schuldgevoel. Als ziekte van blijvende aard is, heeft het ook grote invloed op je omgeving. Denk aan je relatie of gezin, werk, school of het contact met je familie en vrienden. Door je ziekte verandert de invulling van de rollen die je vervult in je leven. Dat vergt een hoop aanpassingsvermogen, zowel van jou als van de mensen om je heen.
Terminaal ziek
Weten dat je doodgaat kan heel eenzaam en angstig voelen. Je kunt met zaken geconfronteerd worden waar je nog nooit over nagedacht hebt. Je kunt je zorgen maken over degenen die je achterlaat. Spijt hebben van iets wat je wel of niet hebt gedaan. Of nare gedachten hebben over wat er gebeurt tijdens of na je overlijden. Als je het lastig vindt om erover te praten met degenen van wie je houdt, kan het helpen om (eerst) met iemand te praten die wat meer afstand heeft. Door je angst te delen, hoef je die niet meer alleen te dragen en kan er iemand met je meedenken over de vragen die je bezig houden.
Ander verlies
Er zijn veel soorten van verlies. Maar elk ingrijpend verlies doet pijn. Je kunt het gevoel van controle over je leven kwijt zijn. Je beeld over jezelf kan negatiever worden. Je kunt het gevoel hebben dat je onrecht is aangedaan. Of je kunt je toekomst in duigen zien vallen.
Voorbeelden
Mogelijke soorten van (ander) verlies waarmee mensen in aanraking kunnen komen:
● verlies van levenszin
● verlies van werk
● verlies van contact met (biologische) ouders
● verlies van eigenwaarde door gepest zijn
● verlies van eigenwaarde en vertrouwen door lichamelijk of seksueel misbruik
● verlies van toekomstverwachtingen door ongewenste kinderloosheid
● verlies van het ongeboren kind door miskraam of abortus
● verlies van lichamelijke mogelijkheden vanwege een handicap
● verlies van geestelijke en lichamelijke conditie door ouderdom
● verlies van vertrouwde omgeving door verhuizing of immigratie
Een verlies kan persoonlijk zijn. Voor de één is verhuizing een prachtige stap; voor de ander een nachtmerrie omdat je alles achter moet laten wat je belangrijk vindt. Het gaat bij elk verlies om de persoonlijke ervaring die telt.
Verder na verlies
Wanneer je merkt dat het verlies een bepalende rol blijft spelen in je leven, kunnen we onderzoeken hoe dit komt. Zijn er onverwerkte emoties? Is je gedrag gewijzigd sinds het verlies? Heb je belemmerende gedachten of is het contact met je lichaam veranderd? Uitgangspunt is dat je ondanks je verlies toch in staat bent om op een goede manier verder te leven.
