Bipolaire stoornis

Personen met een bipolaire stoornis hebben te maken met stemmingswisselingen.

De persoon kan het ene moment heel erg uitgelaten zijn (manie), het andere moment heel erg neerslachting (depressie). Wisselende stemmingen worden afgewisseld met periodes waarin het relatief rustig is.

De bipolaire stoornis is een ernstige, chronische ziekte die niet kan worden genezen. Wel kunnen sommige symptomen met medicatie verminderen of verdwijnen en kan een nieuwe episode worden voorkomen.

De bipolaire stoornis wordt ook wel manisch-depressieve stoornis genoemd.

Symptomen bipolaire stoornis

Mensen met een bipolaire stoornis zijn uitgelaten of hebben een prikkelbare stemming die tenminste enkele dagen tot weken duurt. Ze zijn overdreven vrolijk maar ook soms boos, overactief en druk, en houden geen rekening met de consequenties van hun gedrag. Ze hebben het gevoel alles aan te kunnen en slapen weinig.

Volgens de DSM-IV-TR [2] heeft iemand een bipolaire stoornis als hij of zij een manische of hypomane episode heeft meegemaakt. Tijdens een manische episode hebben mensen vaak ruzie, doen zij onverantwoorde uitgaven en hebben zij soms een psychotische episode met wanen en hallucinaties. Tijdens een hypomane episode zijn mensen ook druk en impulsief, maar hebben zij geen psychotische symptomen. Als iemand (gedwongen) opgenomen wordt, is er per definitie sprake van een manische en niet van een hypomane episode.

Vrijwel alle mensen met een bipolaire stoornis hebben naast manische en/of hypomane episodes ook depressieve episodes en, minder vaak, gemengde episodes. Verder kunnen bipolaire stoornissen wel of niet een rapid cycling beloop hebben. Van rapid cycling wordt gesproken als iemand vier of meer episodes in één jaar meemaakt.

De verschillende episodes zijn:

• Manische episode
• Hypomane episode
• Depressieve episode
• Gemengde episode

Manische episode

Tijdens een manische episode hebben mensen last van de volgende symptomen:

• Een voortdurend verhoogde of prikkelbare stemming die tenminste één week duurt;
• Een opgeblazen gevoel van eigenwaarde of grootheidsideeën, verminderde slaapbehoefte, toegenomen spraakzaamheid, gedachtevlucht, verhoogde afleidbaarheid, toegenomen activiteit en/of psychomotorische agitatie, en het zich overgeven aan aangename bezigheden met een grote kans op pijnlijke gevolgen(bijvoorbeeld ongeremde koopwoede, zakelijk onverstandige investeringen)
• Sociale en relationele problemen.

Uitgesloten moet wel worden dat deze symptomen niet veroorzaakt worden door drugs, een geneesmiddel of een lichamelijke aandoening.

Hypomane episode

Tijdens een hypomane episode hebben mensen last van de volgende symptomen:

• Een voortdurend verhoogde of prikkelbare stemming die tenminste vier dagen duurt
• Weliswaar wat minder dan tijdens een manische episode: een opgeblazen gevoel van eigenwaarde of grootheidsideeën, verminderde slaapbehoefte, toegenomen spraakzaamheid, gedachtevlucht, verhoogde afleidbaarheid, toegenomen activiteit en/of psychomotorische agitatie, en het zich overgeven aan aangename bezigheden met een grote kans op pijnlijke gevolgen (bijvoorbeeld ongeremde koopwoede, zakelijk onverstandige investeringen).

Uitgesloten moet wederom worden dat deze symptomen niet veroorzaakt worden
door drugs, een geneesmiddel of een lichamelijke aandoening.

Depressieve episode

Tijdens een depressieve episode heeft iemand last van:

• Een aanhoudende neerslachtige stemming of een ernstig verlies van interesse in bijna alle dagelijkse activiteiten die tenminste twee weken duurt
• Afgenomen of toegenomen eetlust en gewicht, slaapproblemen, opgewonden en rusteloos zijn of juist geremd, vermoeidheid of verlies van energie, concentratieproblemen, vertraagd denken en besluiteloosheid, gevoelens van waardeloosheid of overmatige schuld, terugkerende gedachten aan dood of zelfdoding
• Sociale en relationele problemen.

Uitgesloten moet wederom worden dat deze symptomen niet veroorzaakt worden door drugs, een geneesmiddel of een lichamelijke aandoening.

Gemengde episode

Bij een gemengde episode heeft iemand dagelijks last van symptomen die horen bij een manische én een depressieve episode. Deze symptomen duren minimaal een week.

Subtypen bipolaire stoornis

Er zijn twee typen bipolaire stoornis, namelijk de bipolaire-I stoornis en de bipolaire-II stoornis.

1. Een bipolaire-I stoornis. Iemand heeft last van manische episodes en mogelijk ook van hypomane, depressieve en gemengde episodes. Na één manische episode kan iemand de diagnose bipolaire-I stoornis krijgen. [2]
2. Bipolaire-II stoornis. Iemand heeft last van depressieve en hypomane episodes maar maakt geen manische of gemengde episodes mee. De diagnose bipolaire-II stoornis wordt na één hypomane en één of meer depressieve episodes gegeven.

Er is nog een derde type: de cyclothyme stoornis. Deze stoornis ontstaat meestal in de jeugd of adolescentie. Mensen hebben last van hypomane episodes en episodes met licht depressieve symptomen. Wel zijn de symptomen minder ernstig dan bij mensen met een manische, gemengde of een depressieve episode. Tussen twee episodes in functioneren zij normaal. Maar deze periode duurt vaak kort. Mensen met een cyclothyme stoornis hebben relatief vaak sociale en relationele problemen.

Als mensen symptomen hebben die lijken op een bipolaire stoornis maar die niet precies passen in één van de bovenstaande typen, dan wordt gesproken van een bipolaire stoornis niet anderszins omschreven.

Oorzaken en risicofactoren bipolaire stoornis

Het is niet mogelijk om te voorspellen wie wel of niet deze stoornis zal krijgen. Er is niet één oorzaak aan te wijzen.  Er zijn wel verschillende risicofactoren.

Individuele kwetsbaarheid

Erfelijke factoren spelen een belangrijke rol bij het ontstaan van een bipolaire stoornis

• Familieleden van bipolaire patiënten hebben vaker een depressie of bipolaire stoornis. Als één van de ouders een bipolaire stoornis heeft hebben de kinderen 10% tot 20% kans op een bipolaire stoornis
• Wanneer een tweelingbroer of -zus een bipolaire stoornis heeft, is de kans dat de ander de stoornis krijgt 50% tot 70%. Bij twee-eiige tweelingen is dezekans20%
• Het is nog niet bekend hoe de overerving van een bipolaire stoornis precies plaatsvindt. Waarschijnlijk gaat het om meerdere genen die op verschillende chromosomen zijn gelokaliseerd. Een deel van deze genen is mogelijk ook betrokken bij het ontstaan van andere psychische aandoeningen.

Sociale en omgevingsfactoren

• Opleiding of sociale klasse speelt geen rol bij het ontstaan van deze stoornis
• Alleenstaanden hebben vaker een bipolaire stoornis dan samenwonenden. Mogelijk beschermt een relatie tegen het (opnieuw) optreden van een manie of depressie. Maar het kan ook zijn dat mensen met een bipolaire stoornis moeilijker een relatie in stand kunnen houden
• De bipolaire stoornis komt vaker voor in grote steden
• Volwassenen die cannabis gebruiken hebben 5 keer zoveel kans dat een bipolaire stoornis zich ontwikkeld.

Levensgebeurtenissen

• Traumatische jeugdervaringen, zoals mishandeling en verwaarlozing, verhogen de kans op een bipolaire stoornis.  Volwassenen met deze stoornis werden in hun jeugd vaker verwaarloosd of mishandeld dan volwassenen zonder psychische stoornis. Bovendien maken trauma’s op jeugdige leeftijd dat de vooruitzichten minder gunstig zijn. Er zijn meer en ernstigere episodes. Ook komen zelfmoordpogingen vaker voor.

Gevolgen bipolaire stoornis

De bipolaire stoornis heeft gevolgen voor de kwaliteit van leven, de levensverwachting en maatschappelijke kosten.

Kwaliteit van leven en levensverwachting

• Mensen met een bipolaire stoornis functioneren slechter dan mensen zonder deze stoornis.  Zij ervaren hun gezondheid en vitaliteit als minder goed. Zij hebben 2 tot 3 keer meer kans om vroegtijdig te sterven dan mensen die deze stoornis niet hebben. Zelfmoord (vaak gepleegd tijdens een depressieve of een gemengde episode) en hart- en vaataandoeningen zijn belangrijke doodsoorzaken
• De ziektelast voor de bipolaire stoornis in Nederland is 30.000 tot 40.000 DALY’S. Een DALY (Disability-Adjusted Life Year) is een gezond levensjaar dat door ziekte verloren gaat.

Kwaliteit van leven voor direct betrokkenen

• Een bipolaire stoornis heeft grote invloed op het leven van familieleden, vrienden en collega’s van de patiënt.
• Iemand gedraagt zich anders dan normaal tijdens een manische of depressieve episode, maakt sneller ruzie, doet onverantwoordelijke financiële uitgaven of heeft zelfmoordgedachten
• Daarnaast is de omgeving bezorgd of en wanneer iemand een nieuwe episode zal meemaken.
• Een bipolaire stoornis heeft grote invloed op het leven van familieleden, vrienden en collega’s van de patiënt.

Maatschappelijke kosten

• Betrouwbare gegevens ontbreken over de totale kosten die deze stoornis met zich meebrengt in Nederland. Een schatting is 1,5 miljard euro per jaar. De belangrijkste kostenpost vormt het ziekteverzuim.

Verloop bipolaire stoornis

Er zijn een aantal feiten bekend over het verloop van de bipolaire stoornis. Ook zijn er een aantal factoren die het verloop van de bipolaire stoornis beïnvloeden.

• Mannen zijn gemiddeld 23 en vrouwen 27 jaar als zij voor het eerst een bipolaire stoornis krijgen.  In buitenlands bevolkingsonderzoek schommelt deze leeftijd rond de 20 jaar en worden geen verschillen tussen mannen en vrouwen gevonden
• Een eerste episode kan depressief, hypomaan, manisch of gemengd zijn. Gemiddeld maken patiënten vijf hypomane of manische episodes en drie depressieve episodes mee in hun leven.  Klinisch onderzoek komt op een hoger aantal uit: gemiddeld één episode per twee jaar
• Het beloop van een bipolaire stoornis verschilt sterk per persoon. De duur van een episode varieert, maar is per individu vrij constant.  Gemiddeld duurt een episode drie tot zes maanden. Manieën duren over het algemeen korter dan depressies. Mensen hebben meer last van depressieve dan manische episodes.  Na afloop van een episode is de stemming weer normaal. Geschat wordt dat mensen zich de helft van het jaar normaal voelen
• Of iemand herstelt van een episode, hangt af van wat er tijdens een episode is voorgevallen. Niet zelden worden betekenisvolle relaties verbroken of is iemand blijvend arbeidsongeschikt
• Ongeveer 16 procent heeft een rapid cycling beloop.  Rapid cycling openbaart zich pas op latere leeftijd en de vooruitzichten zijn minder gunstig.

Factoren die het beloop bepalen

• Ingrijpende levensgebeurtenissen, zoals echtscheiding, dood van een geliefde, verlies van werk, het krijgen van een kind of een promotie, hebben invloed op het beloop. Zij spelen vooral een rol bij het ontstaan van een eerste episode en minder bij latere
• Alcohol- en drugsproblemen zorgen ervoor dat de vooruitzichten minder gunstig zijn. De middelen kunnen symptomen uitlokken of juist versterken
• Mensen bij wie de stoornis op jeugdige leeftijd ontstaat hebben minder gunstige vooruitzichten dan mensen bij wie de stoornis zich op volwassen leeftijd openbaart.

Bijkomende aandoeningen bipolaire stoornis

Mensen met een bipolaire stoornis kunnen ook andere, bijkomende psychische stoornissen hebben. Ook hebben mensen met een bipolaire stoornis meer last van een aantal lichamelijke ziektes.

Psychische stoornissen

Mensen met een bipolaire stoornis hebben vaker last van andere psychische stoornissen.

De bipolaire stoornis komt vaak voor met de volgende psychische stoornissen:

• Paniekstoornis (14%)
• Sociale fobie (40%)
• Angststoornis (60%)
• Alcoholafhankelijkheid (11%)
• Drugsafhankelijkheid (14%)

Lichamelijke ziektes

Depressieve episodes en hart- en vaataandoeningen hangen met elkaar samen. Mensen die tijdens een depressieve episode het medicijn lithium gebruiken hebben een grotere kans hebben op hart- en vaataandoeningen (zoals verhoogde bloeddruk).

Zie ook

• Paniekstoornis
• Sociale fobie
• Angststoornissen
• Alcohol
• Drugs algemeen

Behandeling bipolaire stoornis

In de Richtlijn bipolaire stoornissen van de Nederlandse Vereniging van Psychiatrie (NVvP) worden twee vormen van behandeling van de bipolaire stoornis beschreven: psychotherapie en behandeling met medicijnen (farmacotherapie).

Psychotherapie

Er zijn drie vormen van psychotherapie die bewezen effectief zijn in de behandeling van bipolaire stoornis. Namelijk cognitieve gedragstherapie, interpersoonlijke en sociaalritmetherapie en gezinsgerichte therapie. Deze behandelingen vinden altijd plaats naast behandeling met medicijnen.
Meer over psychotherapie in de Richtlijn Bipolaire stoornissen van de NVvP (pagina 41).

Behandeling met medicijnen

Behandeling met medicijnen is belangrijk in de behandeling van een bipolaire stoornis. Lithium, antidepressiva, antipsychotica en valproïnezuur zijn veel voorgeschreven medicijnen voor de behandeling van een bipolaire stoornis.
Meer over behandeling met medicijnen in het hoofdstuk farmacotherapie van de Richtlijn Bipolaire stoornissen van de NVvP (pagina 47).

De Richtlijn Bipolaire stoornissen kunt u vinden op de website van de Nederlandse Vereniging van Psychiatrie www.nvvp.net

Feiten en cijfers bipolaire stoornis

Van de Nederlandse bevolking van 18 tot 65 jaar kreeg 1,3% ooit in het leven de diagnose bipolaire stoornis.

Bijna evenveel vrouwen (1,4%) als mannen (1,2%) hebben ooit in het leven een bipolaire stoornis gehad.

In de afgelopen 12 maanden had 0,8% van de volwassen Nederlandse bevolking tot 65 jaar een bipolaire stoornis (mannen 0,7%, vrouwen 1,0%). In totaal hadden ongeveer 88.400 inwoners van Nederland in de afgelopen 12 maanden een bipolaire stoornis.

De bipolaire stoornis komt vaker voor bij familie van bipolaire patiënten.  Ook blijkt dat alleenstaanden vaker een bipolaire stoornis hebben dan samenwonenden. Tevens komt de bipolaire stoornis vaker voor bij mensen die in hun jeugd een traumatische ervaring hebben gehad.

De bipolaire stoornis komt bij mensen in grote steden ongeveer even vaak voor als op het platteland.

Volwassenen die cannabis gebruiken hebben meer kans om een bipolaire stoornis te ontwikkelen dan zij die geen cannabis gebruiken.

 Meer informatie bipolaire stoornis

Hier vindt u adressen van websites die hulp en ondersteuning bieden aan mensen die met bipolaire stoornis te maken hebben.

De huisarts kan meer informatie geven over de bipolaire stoornis en eventueel doorverwijzen.

Vereniging voor Manisch Depressieven en betrokkenen voor mensen met een bipolaire stoornis en hun omgeving

Labyrint~In Perspectief voor familieleden van mensen met een psychische stoornis.

Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie over psychologische behandelingen/psychotherapie